Экспертная думка старшага навуковага супрацоўніка аддзела метадалогіі распрацоўкі і маніторынгу рэалізацыі дзяржаўных праграм Навукова-даследчага эканамічнага інстытута Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь Наталлі Назаравай прадстаўлена ў часопісе “Фінансы. Улік. Аўдыт».

Павышэнне эфектыўнасці дзяржрасходаў - адна з прыярытэтных задач для Беларусі. Пошук шляхоў да дасягнення гэтай мэты мае вялікае значэнне. Цяпер у свеце назапашаны дастаткова паспяховы вопыт прымянення бюджэтавання, арыентаванага на вынік, у частцы ацэнкі прадукцыйнасці рэалізацыі дзяржаўных праграм. Асобныя ідэі могуць быць імплементаваны ў айчынную практыку.

З 2016 года ў Беларусі ўкараняецца праграмна-мэтавы метад бюджэтнага планавання (пераход ад акцэнту на расходы да меркаваных вынікаў). На бягучым этапе ў нас удасканальваюцца падыходы да яго выкарыстання з мэтай павышэння аддачы ад панесеных затрат і дасягнення мэт сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь. У сувязі з гэтым цікавыя прыклады бюджэтаваньня, арыентаванага на вынік (БАР), сярод краін АЭСР.

Ва ўсім свеце БОР атрымала прызнанне як спосаб аптымізацыі выкарыстання дзяржаўных фінансаў. Згодна з азначэннем АЭСР, "…бюджэтаванне, арыентаванае на вынік - гэта сістэматычнае выкарыстанне інфармацыі аб выніках або ўздзеянні дзяржпалітыкі з мэтай інфармавання, уплыву або вызначэння ўзроўню дзяржаўных сродкаў, што выдзяляюцца на гэтую палітыку ў бюджэтным працэсе". Дзякуючы Ініцыятыве Еўракамісіі ў 2015 г., практыка яго прымянення атрымала шырокае распаўсюджванне ў краінах ЕС.

Найбольш цікавая практыка ўзнікнення і ўдасканалення БОР у Аўстрыі, Францыі, Ірландыі, Швецыі, Эстоніі.

Аўстрыйскую сістэму ў цяперашні час можна ахарактарызаваць як арыентаваную на прадукцыйнасць.

Ключавой асаблівасцю рэформы з'яўляецца ўзгадненне гадавога і шматгадовага складання бюджэту. З 2013 г. для забеспячэння доўгатэрміновай перспектывы прагнозы фарміруюцца тэрмінам на 30 гадоў.

Створаны вэб-інструмент для палягчэння рэгістрацыі неабходных звестак аб федэральных установах, створана новае спецыяльнае бюджэтнае кіраванне на ўрадавым узроўні, узмацнілася роля Парламента і Падліковай палаты. Для забеспячэння правільнага функцыянавання БОР у краіне прадугледжана правядзенне перыядычнага знешняга аналізу.

Уключэнне ў французскія рэаліі БОР (таксама арыентаваную на прадукцыйнасць) ажыццяўлялася шляхам кардынальных змен бюджэтных правіл. Была створана адзіная рамачная праграма, накіраваная на штогадовы поўны перагляд і абнаўленне бюджэту, зацверджана новая наменклатура з мэтай аптымальнага вызначэння напрамкаў расходаў грашовых рэсурсаў у розных галінах, скарочана колькасць індыкатараў і мэт у дакуменце.

Дзяржаўны бюджэт Францыі складаецца з 31 "місіі", кожная з якіх уключае некалькі праграм. Яны маюць пэўную стратэгію, задачы і колькасныя нарматывы эфектыўнасці.

Укараненне ў Ірландыі БОР ажыццяўлялася ў два этапы, у кантэксце пазыковага крызісу 2011-2013 гг. і 2014-2016 гг. у адпаведнасці з загадзя вызначанай дарожнай картай.

Найбольш прыкметнай зменай, унесеным рэформай, стала сістэма сярэднетэрміновых выдаткаў, якая забяспечыла шматгадовае планаванне, устанаўленне гранічных значэнняў і фінансавай дысцыпліны.

Паралельна з'явіўся ўсебаковы аналіз выдаткаў з дапамогай іх аглядаў (з трохгадовым слізгальным цыклам). У цяперашні час БОР у Ірландыі з'яўляецца арыентаваным на эфектыўнасць.

Швецыя перайшла на БОР яшчэ тры дзесяцігоддзі таму, падзяліўшы палітыку і адміністраванне паміж міністэрствамі і ведамствамі. Дзяржава пашырыла ўдзел парламента ў наглядзе за службовай дзейнасцю, стварыўшы ў 2000 г. неафіцыйную працоўную групу з супрацоўнікаў Міністэрства фінансаў і профільнага камітэта Рыкстага.

Дзяржкантроль Швецыі разглядае справаздачнасць устаноў у адпаведнасці з Законам аб бюджэце і аналізуе іх гадавыя справаздачы. Пры гэтым асаблівасцю БОР у Швецыі ад вышэйпералічаных краін з'яўляецца адсутнасць ЦІС. Міністэрствы і ведамствы звычайна прадстаўляюць гадавую справаздачнасць аб выкананні бюджэту ў выглядзе некаторай нацыянальнай статыстыкі.

Да ліку краін, якія цяпер пераходзяць да складання БОР, адносіцца і Эстонія. Краіна пайшла на рэформу бюджэтаваньня, выкарыстоўваючы трохэтапны падыход на працягу васьмі гадоў. На думку аўтараў ініцыятывы, гэтае рашэнне дазволіць забяспечыць гнуткасць для адаптацыі бюджэту да навацый. Аснова змен - рэгуляванне стратэгічнага планавання і кіраванне, арыентаванае на вынік. У сувязі з пераходам міністэрствам рэкамендавалі пайсці на скарачэнне колькасці мэт дзяржпраграм і забеспячэнне іх дакладнай узаемаўвязкі з паказчыкамі прадуктыўнасці. Гэтыя пераўтварэнні накіраваны на павышэнне дзейснасці дзяржаўных паслуг, закліканы палепшыць працэс прыняцця бюджэтных рашэнняў і павысіць іх празрыстасць. Акрамя таго, прыняты меры па прывядзенню мэтавых індыкатараў у доўгатэрміновых стратэгічных дакументах у адпаведнасць з аператыўнымі.