Гісторыя інстытута

Гісторыя дзяржаўнай навуковай установы "Навукова-даследчы эканамічны інстытут Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь» бярэ пачатак 12 студзеня 1930 г., калі ў адпаведнасці з пастановай Савета Народных Камісараў БССР быў арганізаваны пры Дзяржплане БССР філіял Усесаюзнага інстытута эканамічных даследаванняў, ператвораны 13 мая 1930 г. у інстытут эканамічных даследаванняў пры Дзяржаўнай Планавай Камісіі БССР.

Асноўнымі задачамі Інстытута эканамічных даследаванняў пры Дзяржплане БССР з'яўляліся: абгрунтаванне народнагаспадарчых планаў; каардынацыя даследчай работы па эканоміцы; сістэматычнае вывучэнне эканомікі БССР у адпаведнасці з патрэбамі планавання гаспадаркі.

29 сакавіка 1931 г. пастановай Прэзідыума Беларускай Акадэміі навук (БАН) «для канцэнтрацыі і аб'яднання вакол БАН ўсёй навукова-даследчай дзейнасці ў БССР і ў мэтах арыентацыі гэтай дзейнасці на дапамогу сацыялістычнаму будаўніцтву» на базе Інстытута эканамічных даследаванняў пры Дзяржплане БССР, а таксама эканамічнага аддзела Інстытута прамысловасці і структурных падраздзяленняў Беларускай Акадэміі навук (кафедры эканамічнай геаграфіі, кафедры тэорыі штандара і часткі былой кафедры кааперацыі і калектывізацыі) созд ан Навукова-даследчы інстытут эканомікі БАН.

Акрамя таго 7. ліпеня 1931 г. пастановай СНК БССР па базе факультэта народнай гаспадаркі Белдзяржуніверсітэта быў утвораны Беларускі дзяржаўны планава-эканамічны інстытут пры Дзяржплане БССР.

На падставе пастановы СНК БССР ад 20 мая 1933 г. на базе Беларускага дзяржаўнага планава-эканамічнага інстытута Дзяржплана БССР, Беларускага дзяржаўнага фінансава-эканамічнага інстытута і Беларускага дзяржаўнага інстытута спажывецкай кааперацыі быў створаны Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі пры Дзяржплане БССР з месцазнаходжаннем у г. Мінску , які 1935/02/20 перайменаваны ў Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі імя. В.У. Куйбышава (цяпер Беларускі дзяржаўны эканамічны універсітэт).

Аднаўленне дзейнасці навукова-даследчых устаноў пры Дзяржплане БССР пачалося ў 1961 г., калі на падставе пастановы Савета Міністраў БССР ад 21 верасня 1961 г, № 569 «Аб мерах па далейшаму развіццю механізацыі і аўтаматызацыі працы інжынерна-тэхнічных работнікаў і работнікаў адміністрацыйна-кіраўніцкага апарату »і калегіі Дзяржаўнага камітэта Савета Міністраў СССР па каардынацыі навукова-даследчых работ (пратакол пасяджэння калегіі ад 18 снежня 1961 г. № 24) пры Дзяржплане БССР быў арганізаваны вылічальніка ы цэнтр (ВЦ).

Стварэнне вылічальнага цэнтра выклікалася неабходнасцю засяродзіць у адным даследчым інстытуце распрацоўку і ўкараненне матэматычных метадаў вырашэння эканамічных задач і разлікаў, якія ажыццяўляюцца сродкамі электронна-вылічальнай тэхнікі. Першапачаткова структура ВЦ была зацверджана ў наступным выглядзе:

·        кіраўніцтва;

·        лабараторыя міжгаліновых і сінтэтычных балансаў;

·        лабараторыя нарматываў і матэрыяльных балансаў;

·        лабараторыя фінансавага планавання;

·        лабараторыя эфектыўнасці капітальных укладанняў;

·        лабараторыя размяшчэння вытворчасці і геаграфічных сувязей;

·        лабараторыя эксплуатацыі электронных вылічальных машын.

У 1963 г.после істотных пераўтварэнняў (лік лабараторый ўзрасла да 11, у іх складзе створаны аддзелы) сфарміравалася наступная структура ВЦ:

·        кіраўніцтва; лабараторыя сінтэтычных балансаў і комплексных праблем размяшчэння вытворчасці (3 аддзела);

·        лабараторыя матэматычных метадаў і мадэляў фінансавага планавання;

·        лабараторыя аўтаматызаванай сістэмы эканамічнай інфармацыі;

·        лабараторыя аптымальнага планавання прамысловасці і эфектыўнасці капітальных укладанняў (3 аддзела);

·        лабараторыя аптымальнага планавання сельскай гаспадаркі (3 аддзела);

·        лабараторыя аптымальнага планавання транспарту і геаграфічных сувязяў (2 аддзела);

·        лабараторыя аптымальнага планавання матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння;

·        лабараторыя алгарытмізацыі і праграмавання, задач планавання прамысловасці і транспарту (2 аддзела);

·        лабараторыя алгарытмізацыі і праграмавання задач планавання сельскагаспадарчай вытворчасці (2 аддзела);

·        лабараторыя вылічальнай тэхнікі (4 аддзела).

У 1965 г. на падставе пастановы Дзяржкамітэта Савета Міністраў СССР па каардынацыі навукова-даследчых работ ад 1 красавіка 1965 г. №22 і Савета Міністраў БССР ад 18 мая 1965 г. №235 Вылічальны цэнтр пры Дзяржплане БССР ператвораны ў Навукова-даследчы інстытут эканомікі і эканоміка-матэматычных метадаў планавання (НИИЭМП) пры Дзяржплане БССР.

Згодна з Палажэннем аб НИИЭМП, зацверджаным Дзяржпланам БССР 1 лютага 1969 годзе, галоўнымі задачамі інстытута з'яўляліся:

·        предплановая распрацоўка генеральнай схемы размяшчэння і комплекснага развіцця народнай гаспадаркі Беларускай ССР і выкананне функцыі галаўнога арганізацыі ў эканамічным раёне па распрацоўцы схемы;

·        даследаванне метадалагічных і канкрэтна-эканамічных праблем размяшчэння і прагназавання развіцця народнай гаспадаркі, распрацоўка сістэмы мадэляў галіновага і тэрытарыяльнага планавання на аснове прымянення матэматычных метадаў і электронна-вылічальнай тэхнікі;

·        вывучэнне насельніцтва і працоўных рэсурсаў і распрацоўка прапаноў па забеспячэнні патрэбнасці народнай гаспадаркі БССР у рабочай сіле і кваліфікаваных кадрах;

·        правядзенне даследаванняў па аптымізацыі планавання і кіравання народнай гаспадаркай, ўдасканаленні паказчыкаў, формаў і методыкі складання народнагаспадарчых планаў, фарміраванне працоўных, матэрыяльных і вартасных балансаў;

·        распрацоўка аўтаматызаваных сістэм планавых разлікаў, планавых нарматываў, эканамічнай інфармацыі і кіравання агульнарэспубліканскага прызначэння.

Структурная мадэль НИИЭМП ўжо ў канцы 70-х - пачатку 80-х гадоў ўтрымоўвала тыя прынцыповыя навуковыя напрамкі, якія атрымалі сваё развіццё ў НИИАСПУ, БелНДІП і НДЭІ да пачатку 90-х гадоў. Такім чынам, новая гісторыя НДЭІ Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь пачалося 18 траўня 1965г.

У 1981 г. частка навуковых напрамкаў, функцый і супрацоўнікаў НИИЭМП, звязаных з распрацоўкай генеральных схем размяшчэння і развіцця прадукцыйных сіл БССР у рамках ЕНХ СССР, была перакладзеная ў Беларускі навукова-даследчы інстытут праблем кіравання (БелНДІП) Дзяржплана БССР, адукаваны 30 студзеня 1979 г . на базе Беларускага філіяла ВНИИПОУ пры Госкомнауки СССР (створаны 1 кастрычніка 1973 г.).

Пастановай Савета Міністраў БССР ад 11 кастрычніка 1983 г. № 325 НИИЭМП быў перайменаваны ў Навукова-даследчы інстытут аўтаматызаваных сістэм планавання і кіравання народнай гаспадаркай (НИИАСПУ) Дзяржплана БССР з усталяваннем у якасці асноўных наступных напрамкаў навуковай дзейнасці:

·        распрацоўка і ўкараненне аўтаматызаванай сістэмы кіравання народнай гаспадаркай (расу) БССР;

·        распрацоўка і ўкараненне аўтаматызаванай сістэмы апрацоўкі інфармацыі для дырэктыўных органаў (АСОИДО);

·        распрацоўка і ўкараненне аўтаматызаванай сістэмы планавых разлікаў (АСПР) Дзяржплана БССР;

·        стварэнне рэспубліканскай сеткі вылічальных цэнтраў (РСВЦ) і сеткі перадачы дадзеных (РСПД).

Гэтай жа пастановай БелНДІП быў перайменаваны ў Навукова-даследчы эканамічны інстытут (НДЭІ) Дзяржплана БССР. Яго асноўнымі напрамкамі навуковых даследаванняў вызначаны:

ўдасканаленне метадаў планавання эканамічнага і сацыяльнага развіцця рэспублікі;

рацыянальнае размяшчэнне прадукцыйных сіл; распрацоўка прапаноў але перспектывам развіцця народнай гаспадаркі БССР.

30 жніўня 1988 г. НИИАСПУ перададзены ў склад НДЭІ Дзяржплана БССР (з 1994/03/31 НДЭІ Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь). 30 красавіка 1994 г. у склад НДЭІ увайшоў НДІ коштаў Мінэканомікі Рэспублікі Беларусь.

У 2001 г. у ходзе правядзення рэспубліканскай перарэгістрацыі суб'ектаў гаспадарання інстытут атрымаў сваю цяперашнюю назву - дзяржаўная навуковая ўстанова "Навукова-даследчы эканамічны інстытут Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь».

Для правядзення рэгіянальных даследаванняў і аказання метадычнай дапамогі ў распрацоўцы прагнозаў і праграм сацыяльна-эканамічнага развіцця рэгіёнаў у 1976 -1980 гг. былі створаны аддзелы інстытута ў абласных цэнтрах (у 1975 г. - у Гомелі, у 1976 г. - у Брэсце, у 1979 г. - у Віцебску і Гродне, у 1980 г. - у Магілёве). Аддзел сацыяльна-эканамічных праблем развіцця г. Мінска і Мінскай вобласці сфарміраваны на базе створанага ў 1973 г. сектара метадалогіі і арганізацыі планавання развіцця г. Мінска. У сувязі з скарачэннем цэнтралізаванага фінансавання інстытута і адсутнасцю фінансавання рэгіянальных цэнтраў з абласных бюджэтаў, абласныя аддзелы НДЭІ па рашэнні Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь з 1 студзеня 2004 г.было ліквідаваныя.

У 2011 г. у адпаведнасці з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 25 лістапада 2010 г. №605 "Аб некаторых пытаннях дзяржаўнай навуковай установы" Навукова-даследчы эканамічны інстытут Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь "ва ўсіх абласцях створаны рэгіянальныя цэнтры сацыяльна-эканамічных даследаванняў. Пункт 3 гэтага указа прадугледжвае, што «НДЭІ Мінэканомікі стварае ў якасці адасобленых структурных падраздзяленняў (філіялаў) у абласцях і г. Мінску без правоў юрыдычнай асобы рэгіянальныя цэнтры сацыяльна-эканамічных даследаванняў (далей - рэгіянальныя цэнтры) для вырашэння наступных задач:

·        даследаванне і падрыхтоўка аналітычных матэрыялаў па праблемах сацыяльна-эканамічнага развіцця адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак;

·        аналіз, навуковае абгрунтаванне і падрыхтоўка прапаноў аб комплексным развіцці рэгіёнаў, інвестыцыйнай, інавацыйнай дзейнасці, структуры вытворчых, працоўных і іншых выкарыстаных рэсурсаў на адпаведнай тэрыторыі з улікам эфектыўнага выкарыстання мясцовых рэсурсаў ».

За працяглы перыяд сваёй сучаснай гісторыі НДЭІ, яго папярэднікі і падраздзяленні інстытута размяшчаліся ў розных адміністрацыйных будынках г. Мінска (фатаграфіі размешчаны на стэндзе), сярод якіх можна вылучыць 4 асноўных:

·        будынак па вул. Славінскага, 1, у якім з 1962 г. размяшчаўся Вылічальны цэнтр;

·        будынак па вул. Славінскага, 1, корп.1, пабудаванае ў 1967 г., у якім размясціўся НИИЭМП. У цяперашні час асноўная адміністрацыйны будынак НДЭІ;

·        будынак па пр-це Машэрава, 23, корп. 2 (цяпер пр-т Пераможцаў, 23/2), пабудаванае ў 1978 г., у якім першапачаткова размясціўся БелНДІП, а ў наступным НДЭІ;

·        будынак па вул. Берсана, 1а, пабудаванае ў 1987 г., у якім месціўся НИИАСПУ, а цяпер на 5 паверсе - Навукова-інфармацыйны цэнтр НДЭІ;

·        яшчэ адзін будынак, у якім у перыяд з 1994 па 2008 гг. размяшчалася структурнае падраздзяленне інстытута - кірунак Сусветны эканомікі, знаходзіцца на вул. К. Лібкнехта, 12.

У цяперашні час НДЭІ з'яўляецца галоўнай навукова-даследчай установай рэспублікі па падрыхтоўцы дзяржаўных прагнозаў і праграм сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны. Гэты статус інстытута вызначаны Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 25.11.2010 №605 «Аб некаторых пытаннях дзяржаўнай навуковай установы" Навукова-даследчы эканамічны інстытут Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь ». У адпаведнасці з дадзеным Указам асноўнымі задачамі інстытута з'яўляюцца:

·        маніторынг, абагульненне і падрыхтоўка аналітычных матэрыялаў па выніках даследаванняў канкурэнтаздольнасці нацыянальнай, рэгіянальнай, галіновай і сусветнай эканомікі;

·        аналіз, ацэнка і падрыхтоўка прапаноў па эфектыўным і збалансаваным развіцці нацыянальнай эканомікі ў разрэзе відаў дзейнасці, у тым ліку для стварэння вытворчасцей, звязаных з выкарыстаннем мясцовых рэсурсаў;

·        падрыхтоўка прапаноў па стварэнню ўмоў для павышэння канкурэнтаздольнасці нацыянальнай эканомікі.

У функцыі інстытута ўваходзяць:

·        макраэканамічны аналіз, прагноз і падрыхтоўка прапаноў па рашэнні задач сацыяльна-эканамічнага развіцця дзяржавы;

·        метадалагічнае і метадычнае кіраўніцтва распрацоўкай прагнозаў сацыяльна-эканамічнага развіцця па галінах эканомікі;

·        стварэнне і суправаджэнне інфармацыйна-аналітычнай сістэмы Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь;

·        падрыхтоўка навуковых работнікаў вышэйшай кваліфікацыі.

Указам №605 штатная колькасць інстытута скарочана на 50% і вызначана ў колькасці 260 чалавек. З мэтай захавання кадравага патэнцыялу інстытута ўстаноўлена персанальная форма аплаты працы работнікаў, а дырэктару прадастаўлена права самастойна ўсталёўваць выплаты стымулюючага характару супрацоўнікам у залежнасці ад канчатковага выніку, складанасці і напружанасці працы.

У снежні 2010 г. зацверджана новая структура інстытута, якая складаецца з 8 навуковых напрамкаў, 30 навуковых аддзелаў, 14 сектараў, 7 рэгіянальных цэнтраў, навукова-інфармацыйнага цэнтра, аналітычнага цэнтра.

На працягу 2011-2017 г. структура інстытута неаднаразова падвяргалася карэкціроўцы і на пачатак 2018 г. яна ўключала 8 напрамкаў і 36 навуковых аддзелаў, а навукова-інфармацыйны цэнтр перайменаваны ў Галоўны інфармацыйна-вылічальны цэнтр. Штатная колькасць навуковых работнікаў на студзень 2018 г. склала 182 чалавекі, у тым ліку 2 доктара і 24 кандыдата навук.

Штогод у інстытуце праводзіцца міжнародная навуковая канферэнцыя з удзелам вядучых эканамістаў рэспублікі, краін СНД, Прыбалтыкі Польшчы, Балгарыі і іншых па тэме «Праблемы прагназавання і дзяржаўнага рэгулявання сацыяльна-эканамічнага развіцця. НДЭІ ажыццяўляе актыўнае міжнароднае супрацоўніцтва з навуковымі і грамадскімі арганізацыямі, у тым ліку з ПРААН і Міжнародным адукацыйным цэнтрам па пытаннях рэгіянальнага развіцця і дзяржаўна-прыватнага партнёрства, рэгулярна праводзяцца круглыя ​​сталы, семінары, нарады з удзелам вядучых навукоўцаў рэспублікі, прадстаўнікоў міністэрстваў і ведамстваў, грамадскіх і міжнародных арганізацый, а таксама замежных навукоўцаў па пытаннях сацыяльна-эканамічнага развіцця.